PRP (Plateletten Zengin Plazma) Nedir? Tarihçesi, Elde Edilmesi ve Güncel Uygulama Alanları

Draft Derleme

PRP (Plateletten Zengin Plazma) Nedir? Tarihçesi, Elde Edilmesi ve Güncel Uygulama Alanları

Necdet Ersöz

ÖZET

Plateletten zengin plazma, otolog, yani kişinin kendinden alınan kanın, santrifüj işlemiyle platelet yönünden zenginleştirilmesiyle elde edilen plazmadır. Bu derlemede plateletten zengin plazmanın tarihçesine, elde edilme yöntemleri ve bu yöntemlerin farklılıklarına ve bu teknolojinin uygulama alanlarına değinilmiştir. Plateletten zengin plazma (PRP), platelet içeriği sebebiyle büyüme faktörlerince zengindir ve bu büyüme faktörleri, PRP’nin doku iyileştirilmesinde kullanılmasine olanak sağlamaktadır. PRP deri üzerinden enjeksiyon yoluyla uygulanır ve istenen bölgede kollajen üretimi, yenilenme ve onarım mekanizmalarını tetiklemektedir. PRP elde edilme mekanizmaları çeşitli olmakla birlikte, hangi PRP elde etme yönteminin optimum sonuç verdiği üzerinde bir uzlaşı bulunmamaktadır. PRP’nin yapılan bilimsel çalışmalarda güvenilirliği tartışılmakta olup şimdiye kadar sağlığa zararlı bir etkisi gösterilmemiştir. PRP, dermatolojide kas ve cilt yenilenmelerinde, spor hekimliği ve oral cerrahide kullanım alanı bulmaktadır.

Giriş

Plateletten Zengin Plazma (PRP), otolog trombosit (platelet) jel olarak da adlandırılan, trombositler yönünden zenginleştirilmiş plazmadır. Bir pıhtıda yaklaşık %93 eritrosit, %6 platelet ve %1 oranlarında beyaz kan hücresi (lökosit) bulunmaktadır. Santrifüj yoluyla elde edilen Plateletten Zengin Plazmada bu oranlar, plateletler açısından artmış bir şekilde bulunur. Yani PRP’de platelet yaklaşık %93, eritrosit yaklaşık %6, beyaz kan hücresi ise yaklaşık %1 oranlarında bulunur. ELISA ve immunopresipitasyonla ölçüldüğünde içeriğinde 7 kat artmış TGF-β, 30 kat artmış PDGF ve 10 kat artmış EGF görüldüğü çalışmalar mevcuttur.^{2,14, 15} Bu derlemede PRP uygulamalarının tarihçesi, içeriği, PRP’nin elde edilmesi ve güncel kullanım alanlarına yer verilecektir. PRP hakkında detaylı bilgilere henüz girmeden, trombositler (plateletler) hakkında bilgi edinmek yararlı olabilir. Trombositler, kan pıhtılaşma mekanizmasında rol oynayan, granüllü yapıda ve renksiz hücre parçaları olup megakaryositlerin sitoplazmik fragmanıdır.^4,5

. Kemik iliğinde oluşturulan trombositlerin çapları yaklaşık 2 mikrometre olup trombositler özellikle alfa granüllerinden sekrete edilen, pıhtılaşmada görev alan ve büyüme faktörleri olan IDF-1, PDGF, TGF-β,  CXCL4, TSP, Fibronektin gibi molekülleri sentezleme gibi görevlerini tamamladıktan sonra retiküloendotelyal sistemdeki makrofajlar yoluyla 7-10 gün içerisinde dolaşım sisteminden uzaklaştırılırlar.¹

Trombositler alfa, beta ve lambda olmak üzere üç granüle sahiptir.¹ Her platelette ortalama 50-80 adet alfa granül bulunur. Bu granüller biyoaktif madde içerir. Önceden bazılarını saydığımız PDGF, IGF, EGF, TGF-β1-2, VEGF, PDF, PDEGF, PDAF mitojenik büyüme faktörleri, yine kısmen bahsettiğimiz fibrinojen, fibronektin, osteokalsin, osteonektin, trombospondin gibi koagülasyon (pıhtılaşma) faktörleri ve bazı adheziv faktörler bu biyoaktif proteinlere örnek olarak sunulabilir.^2,7 Bu büyüme faktörleri içerisinden en önemli olanlardan Platelet Derived Growth Factor (PDGF) Fibroblast, düz kas hücreleri, mezenkimal kök hücre ve osteoblast kemotaksis stimülasyonu ve mitojenik etki, monosit, makrofaj ve nötrofil kemotaksis stimülasyonu ve makrofaj aktivasyonu ile, Transforming Growth Factor B1 (TGF-B1) Matriks sentezi, keratinosit regülasyonu ve kollajen üretiminin proliferasyon ve stimülasyonu ile, Vasküler Endotelial Growth Factor (VEGF) Kan damarı permeabilitesinin stimülasyonu, endotel hücreleri üzerinde mitojenik, anjiyogenezis ve lenfanjiyogenezis stimülasyonu ile, Epidermal Growth Factor (EGF) EGF keratinosit kemotaksis stimülasyonu, epitel hücreleri, mezenkimal hücreler ve fibroblastlar üzerinde mitojenik, endotel kemotaksis stimulasyonu, anjiyogenezis ve kollajenaz sekresyonunun regülasyonu ile görevlidir.¹ Lambda granüllerinde (lizozomal granüller) asit hidrolazlar ve proteolitik enzimler bulunur. Dense (Delta, yoğun kor) granüllerinde ise ATP, ADP, kalsiyum, serotonin, dopamin ve histamin gibi platelet aktive edici mediatörler (agonistler) bulunur.² Trombositler, memelilerde hücre çekirdeği taşımayan pulcuklar şeklinde görüldüğünden platelet olarak isimlendirilmiştir.⁶

Trombositlerin kanamayı önleme ve durdurma (hemostaz) işleviyle birlikte, yara iyileşmesi ve tedavisi sürecinde kullanılabileceğine dair yeni çalışmalarla desteklenen bulgular vardır.² Trombositlerin biyoteknolojik önemine dair çalışmalar, son birkaç on yılda artmıştır ve çeşitlenmiştir.³ Dermatoloji ve kozmetik alanlarında yara onarımı, tedavisi, saç ekimi, cilt lekeleri ve kırışıklıklarını giderme gibi gereksinimleri karşılamada plateletlerin kullanım sahası genişlemekte ve PRP uygulamaları yoluyla kişinin kendi dokularından alınan örnekler, kişinin sağaltımında non-toksik olarak kullanılabilmektedir.

Yara onarımı ve bakımı, ilk multiselüler organizmaların evriminin bir parçası olan dokulaşmanın evriminden insanlara dek uzanan, bir dizi moleküler ve biyokimyasal süreçleri barındırmaktadır. Yara tedavisinin amacı, yaralı dokunun tam fonksiyonelliğinin sağlanması ve mümkün olduğunca hızlı bir şekilde kapanmasıdır.¹² Kronik yara dokusunun tedavisinde son yıllarda trombositlerin ve PRP’nin rolüne dikkat çekilmektedir.⁸ Yara iyileşmesinde rol oynayan ve alfa granüllerden sekrete edilen İnsülin-Like Growth Factor 1 (IGF-1)’ın erken inflamatuvar faz, anabolik etkiler, protein sentezi, miyoblast ve fibroblast proliferasyonu, matriks ve kollajen sentezini indükleme ve Ödem modülasyonu, Transforming Growth Factor-β (TGF-β)’ın proinflamatuvar, inflamatuvar fazda immunsupresan, hücre migrasyonu ve fibronektine bağlanmada yardımcı fibroblast sayısını ve tip I ve III kollajen ekspresyonunu arttırma, iyileşme sürecinde tendonun mekanik yapısını geliştirme, anjiogenez ve fibrogenezin kontrolü, Platelet-Derived Growth Factor (PDGF)’ın tendonun hasarının erken fazında görevli olma, diğer büyüme faktörlerinin proliferasyonu sağlama, kök hücreleri ve lökositleri çekme, anjiogenez stimulasyonu Remodellinge yardımcı olma, Vascular Endothelial Growth factor (b-FGF)’ın anjiogenez stimulasyonu, hücre migrasyonunun regulasyonuna yardımcı olma, kapiller endotelyal hücre proliferasyonunun stimulasyonu, fibroblastları kollejenaz üretmek üzere etkileme, anjiogenezi arttırma ve granulasyon dokusunun üretimine yardımcı olma gibi görevleri vardır.⁹

PRP ve Uygulamalarının Gelişimi (Tarihçesi)

“Otolog Trombositten Zengin Plazma” (Trombosit jel) 1970’lerin başında çok bileşimli kan ürünlerinin bir yan ürünü olarak geliştirilmiştir ve yaklaşık 30 yıldır pratik olarak kullanılmaktadır. İlk olarak 1987’de Ferrari ve arkadaşları tarafından açık kalp ameliyatlarını takiben homolog kan ürünlerinin transfüzyonunu azaltmak amacıyla kullanılmıştır.^2,13 Son yirmi yılda, tekniklerin ve kullanılan ekipmanların gelişmesiyle trombositlerin yara iyileşmesindeki rolü daha iyi anlaşılmış ve bu hücrelerin tedavi amacı ile kullanılması fikri ortaya atılmıştır. İlk kez 1998'de Dr. Robert E. Marx maksillofasial kemik rejenerasyonu sağlamak amacıyla kullanmayı öne sürmüştür.¹¹ Yapılan bir araştırmada kronik iyileşmeyen ülserlerin tedavisinde granülasyon dokusunun epitelizasyonunu hızlandırmak için otolog trombosit faktörlerin kullanılabileceği ortaya konmuştur. Bu çalışmanın, kronik deri ülserlerinin iyileşmesini hızlandıran, otolog kandan elde edilen aktive edici faktörlerin kullanıldığı ilk klinik uygulama olduğu bildirilmiştir.^8,10

Yara İyileşmesinde Plateletten Zengin Plazma (PRP) Kullanımının Tarihçesi

Dokuların onarımında, plateletler tarafından sentezlenebilen fibrinojenin bir doku yapıştırıcı olarak kullanılmasıyla ilgili çalışmalar 1940lı yıllara dek gitmektedir.^{2, 7, 8} Koagülasyon (pıhtılaşma) faktörlerinin izolasyonu ve yoğunlaştırılmasına yönelik tekniklerin ilerlemesiyle 1970li yıllarda fibrin yapıştırıcılarla ilgili çalışmalar da hız kazanmıştır. 1972 yılında periferal bir sinirin fibrin yapıştırıcı tarafından başarıyla onarıldığına dair Eppley ve arkadaşları tarafından bir çalışma yayımlanmştır. Yine aynı çalışma grubu tarafından bu araştırmada, kronik ülser tedavisinde granülasyon dokusunun epitelizasyonunu hızlandırmak için otolog platelet jelin kullanılabileceği ortaya konulmuştur. Bu çalışmanın, kronik deri ülserini otolog kandan elde edilen faktörlerle tedavi eden ilk klinik uygulama olduğu bildirilmiştir.^{8, 10}

İnsanda mandibular defektlerin onarılmasında otogreftle kombine edilen Plateletten Zengin Plazmanın kullanılması ile kemik oluşumu ve derişiminde otogreftlerin tek başına kullanılmasına göre 1,62-2,16 katı daha fazla artış olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırmalar 2003 yılında, Lecovic, Weibric ve ekip arkadaşlarının yürüttüğü çalışmalarla gösterilmiştir.^{8, 16, 17}

Plateletten Zengin Plazma Hazırlanması ve Elde Edilme Süreci

Plateletten zengin plazma, kişiden alınan basitçe sitrat dekstroz A gibi bir maddeyle antikoagülanlanmış otolog kanın santrifüjü yoluyla elde edilmektedir. Bu ilk durumda kanın koagülasyonu istenmez. Çünkü pıhtılaşmış kandan plateletleri ayırt etmek zorlaşmaktadır. Plateletten Zengin Plazma elde etme metotlarının kesin sınırlarla belirlenmiş, standardize edilmiş teknikleri yoktur. Santrifüj edilen kanın, buffy coat olarak isimlendirilen orta kısmında yoğun olarak plateletler bulunur. Santrifüj edilen bu kanın üst kısmında plazma, en alt katmanında ise kırmızı kan hücreleri yer almaktadır.⁹ Plateletten Zengin Plazmanın başarıyla kullanılması, ilk olarak plazmanın içeriğindeki platelet miktarıyla ilişkilidir. PRP’nin klinik olarak etkin olabilmesi için her bir mikrolitrede en azından 1.000.000 trom­bosit olması gerektiği vurgulanmaktadır.¹

    Zengin plazmadaki trombosit konsantrasyonu normal trombosit konsantrasyonunun 2 - 8.5 katıdır.¹ PRP elde edimine ve içerik bakımından çeşitliliğine etki eden birçok faktör bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak hazırlama sürecinde kullanılan yönteme bağlı olarak ortaya çıkan farklılıklar ve bizzat kişinin kendi kanının özelliklerinden ötürü ortaya çıkan farklılıklar gösterilebilir.¹⁸

Plateletten Zengin Plazma manuel olarak hazırlanabildiği gibi onaylı ticarî PRP hazırlama kitleri de mevcuttur. Bu farklı PRP hazırlama yöntemleriyle, farklı yoğunluklarda plateletlere sahip, farklı miktarlarda lökosit içeren substratlar elde edilebilir. Yine bu farklı PRP hazırlama yöntemlerinde farklı koagülasyon faktörleri kullanılabilir.⁹ İlk olarak PRP hazırlama amacıyla kan santrifüj edilmeden önce, sitraz dekstroz A gibi bir antikoagülant kullanılır. Böylece pıhtılaşma inhibe edilir. Bu derlemede bazı Plateletten Zengin Plazma hazırlama yöntemleri tanıtılacaktır.

PRP metoduna göre, öncelikle bireyden alınan tam kan asit sitrat dekstroz ile muamele edilir. Bu esnada veya öncesinde plateletlerin ayrılma süreci içerisinde kana soğuk uygulanmaz. Ardından kan santrifüj edilir. Antikoagülant içermeyen bir başka steril tüpe platelet içeren plazma transfer edilir. Bu tüp yüksek hızlarda, plateletleri elde etmek için santrifüj edilir. Santrifüj sonrasında tüpün altında plateletler, geri kalan kısmında plateletten fakir plazma birikmiştir. Bu plateletten fakir plazma ortamdan uzaklaştırılır.

Buffy coat metoduna göre, öncelikle tam kan santrifüj edilmeden önce yaklaşık 20 C-24 C derece sıcaklıkta bekletilmelidir. Ardından tam kan, yüksek spinde santrifüj edilir. Santrifüj sonrasında tüpte, yoğunluklarına göre ayrılmış üç katman bulunur. Tüpün en altında kırmızı kan hücrelerince zengin tabaka bulunur. Orta kısımda plateletlerin yoğun olduğu tabaka varken, en üst kısımda da plateletten fakir tabaka bulunur. Plateletten fakir supernatant plazma, üst kısımdan uzaklaştırılır. Bu işlemden sonra buffy coat tabaka, başka bir steril tüpe transfer edilir. Bu işlemden sonra düşük hızda bir santrifüj işlemi daha uygulanır.^{19, 20, 21}

Buna rağmen, plateletlerin, Plateletten Zengin Plazma hazırlama metotları içerisinde uygulamadan önce hangi agonist ile aktive olacağı üzerine bir görüş birliği yoktur. Bazı araştırmacılar plateletleri kalsiyum ya da trombinler ile aktive ederken bazı çalışmalarda ise plateletler önceden aktive edilmemiştir. Hangisinin daha iyi bir sonuç verdiği tartışılmaktadır.^{19, 22}

Ticarî PRP Kitleri

Ticarî olarak değerlendirilen pek çok PRP kiti bulunmaktadır. Bu ticarî kitler, tekrar üretilebilir şekilde kullanılabilen, plateletten zengin plazma hazırlamakta kullanılan kitlerdir. Bu kitlerin hemen hepsi, kişiden alınan az bir miktar kan (20-60 mL) ile santrifüjü gerçekleştirme esasına dayanır. Bu kitler, gerek uygulamada gerekse platelet içeriği bakımından farklılık gösterir. Sonuç olarak bu plateletlerin yoğunluğunun değişmesi, aynı zamanda plateletler tarafından sekrete edilen büyüme faktörlerinin miktarını da etkilemektedir. Hangi kitin daha başarılı ya da uygulamaya elverişli olduğunu ise kesin olarak söylemek zordur.¹⁹

PRP aygıtları genellikle yavaş ve hızlı sistemler olarak ikiye ayrılmaktadır. High-yielding aygıtlar Biomet GPS II ve III, Harvest SmartPRep 2 APC+, ArterioCyte-Medtronic Magellan olarak sayılabilir. Düşük konsantrasyonlu sistemlere örnek olarak ise Arthrex ACP, Cascade PRP therapy, PRGF ve Regen PRP verilebilir.^{23, 24, 25, 26}

 PRP Preperasyonu ve Santrifüj İşlemi Çalışmalarının Karşılaştırılması

PRP Preperasyonu çalışmalarının karşılaştırılması için ilk olarak, üzerinde çok fazla çalışma olan santrifüj mekanizmasının optimum koşullarını incelemek gerekmektedir. Santrifüjün optimum koşullarını uygulama süresi, hacim, alınan kan örneğinin içeriği, spin sayısı gibi faktörler etkilemektedir. PRP gibi bir otolog substratın kompleksliğini ve klinik uygulamalarda nicel kontrolün önemini düşündüğümüzde, bu çalışmalarda elde edeceğimiz sayısal verileri çok iyi analiz etmemiz gerektiği ortaya çıkmaktadır.

PRP preperasyonu işlemi çeşitlilik göstermesine rağmen, uygulanan bazı adımlar, tüm işlemlerde benzerdir. Bunlara örnek olarak kan alımı, kırmızı kan hücrelerinin (RBC) santrifüj işlemi sonrasında uzaklaştırılması ve plateletlerin yoğunlaştırılması verilebilir.

Amable ve arkadaşları, santifüj gücü, sıcaklık ve zaman koşullarını, platelet izolasyonunu optimum durumuna getirmek üzere çalışmış, ayrıca PRP’deki büyüme faktörü ve sitokinlerin platelet aktivasyonu öncesi ve sonrasındaki miktarıyla ilgilenmişlerdir. Yapılan deneylerin sonucuna göre, 300×g 5 dakika için 12 C derecede ve 240×g 8 dakika için 16 C derecede birinci spin için en iyi sonuçlar elde edilmiştir. İkinci spinde 700 × g 17 dakika için seçilmiş ve bunun daha az platelet kaybını gerçekleştirdiği belirlenmiştir.²⁷

Amanda ve arkadaşları, 3.5 mL kanın 100×g ve 10 dakikada (birinci spin),  400×g ve 10 dakikada (ikinci spin) uygulamalarının, platelet yoğunluğunu yüksek bir oranda (%70-%80) koruduğunu göstermiştir. Araştırmayı yapan bilim insanlarının düşüncelerine göre, süre ve hızlanma, PRP içeriğini etkileyen birinci spindeki en temel parametreler olup daha uzun süreli uygulamalar, platelet yoğunluğunu korumaktadır ve hazırlanan plazmada lökosit miktarını düşürmektedir. Ayrıca bu çalışmada, platelet boyutunun ve bireylerin biyolojik farklılığı gibi faktörlerin, PRP’deki platelet yoğunluğunu etkilediği söylenmektedir. ²⁸

Kahn ve arkadaşları, 478 mL’lik tam kanda 4 dakikalık periyotta 3731×g’ın hızlanmasının santrifüjal hızlanmasının, en yüksek oranda platelet elde etmede en iyi koşullar olduğu ortaya koymuştur.²⁹

 En yüksek miktarda platelet miktarı verimliliği, Slichter ve Harker’in çalışmalarıyla ortaya konulmuştur. Bu çalışmada %80 platelet verimliliğine 250-450 mL tam kan kullanılarak 9 dakikalık periyotta 1000×g ile erişilmiştir.³⁰

Bausset ve arkadaşları 130×g ya da 250×g 15 dakikalık santrifüjünün iki spin için de optimal olduğuna dair çalışmalar yapmışlardır. 3,47 platelet konstantrasyon faktörü 8,5 mL tam kandan elde edilmiştir.³¹

Mazzocca ve arkadaşları farklı kompozisyonlu 3 farklı protokolü PRP hazırlamak üzere analiz etmişlerdir. Bu protokoller düşük platelet (382 × 10 ³ /mm ³) ve düşük beyaz kan hücreleri (0.6 × 10 ³ /mm ³) bir spinde 3200 rpm hız ile 15 dakika kadar santrifüj ve yüksek platelet konsantrasyonu (472 × 103/mm ³ )  ve düşük lökosit  (1.5 × 103/mm ³ ) üreten çift spindir. (1500 rpm 5 dakika için ve 6300 rpm 20 dakika için).³²

Bu derlemede bahsettiğimiz yukarıdaki prapepasyon çalışmalarıyla birlikte son zamanlarda Kececi ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilmiş bir çalışmada da ilk spin protokolü 10 dakika için 250-270×g seçilmiştir. İkinci spinde santrifüj gücü 300×g’den 2000×g’e kadar değişiklik göstermiştir. Bu çalışmanın sonucunda belirli bir platelet konsantrasyonu elde etmenin santrifüj gücünü bireysel olarak değiştirmekle mümkün olabileceği ortaya konulmuştur.³³

Plateletten Zengin Plazmanın Etki Mekanizması

PRP, önceden tanımlandığı üzere tam kanın (WB) santrifüjüyle elde edilen bu kandan daha yüksek bir oranda platelet içeren plazmadır. PRP sahip olduğu yüksek platelet içeriği sebebiyle önemli miktarlarda büyüme faktörü içerir. Bu özelliği sayesinde yaralanmalarda iyileştirme özelliği deneylerde gösterilmiştir.³⁴ Buradaki amaç, vücudun doku onarıcı mekanizmalarını PRP vasıtasıyla tetiklemektedir.⁹ Ayrıca fibrin jel gibi davranarak cerrahi sırasında ve sonrasında homeostazisi sağlar ve doku yapıştırıcısı görevi görür. Hastanın kendi dokusu yardımıyla elde edildiğinden, steril kalmak koşuluyla alerjik değildir. Bu otolog özelliği sayesinde vücut içerisinde istenmeyen reaksiyonlar vermez. Önceden belirttiğimiz gibi, Plateletten Zengin Plazma içerisinde az miktarda lökosit de kalmaktadır. Bu beyaz kan hücreleri vasıtasıyla antibiyotik gibi de davranabilir.²

PRP Uygulamaları ve Kullanım Alanları

PRP vücuda enjeksiyon yoluyla uygulanır. Uygulanacak yerin iyi belirlenmesi ve ultrason eşliğinde enjeksiyon iğnesinin ulaştığı yerin kontrol edilmesi önemlidir.⁹ Bazı durumlarda hasta doku PRP’ye inflamatuvar cevap verebileceğinden, PRP içerisinde lokal anestezi ilaçları eklenebilir. Ancak lokal anestezinin, PRP’nin verimliliğini etkileyip etkilemeyeceği konusunda tartışmalar vardır. PRP’nin etkinliğinin ortamın pH’ına göre değişebileceği eklenebilecek bazı kimyasallarla PRP’nin veriminin artırılıp artırılamayacağı tartışılmaktadır. Liu ve Kalen tarafından, PRP’ye etki edebilecek bazı faktörlerin etkisi çalışılmıştır.³⁵

Bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta, trombin ve kalsiyum klorit kullanılması planlanan uygulamalarda aktivatör kullanıldıktan sonra PRP’nin jel kıvamını almasıdır. Jel kıvamının avantajı, PRP’nin doku yapıştırıcı özelliğini sağlamasıdır. Özellikle iyileşme bölgesinde hücre göçü ve ekstraselüler matrix oluşumunda bu jel kıvamının önemli rol oynadığı bilinmektedir.

PRP uygulamalarında, peppering, yani çok noktalı enjeksiyon tekniği başarılı bir tekniktir. Bu teknik sayesinde yaralı veya hasarlı bölge üzerine PRP daha geniş bir şekilde yayılmaktadır. Uygulama sonrasında hastanın 24-48 saat süre içerisinde infalamatuvar cevaba bağlı bir rahatsızlığı olursa, PRP uygulanan bölgeye buz tedavisi ya da elevasyon/aktivite modifikasyonu yapılması sağlanabilir.⁹ Sıcak uygulamasının yapılabileceğine yönelik çalışmalar da vardır.

PRP sonrasında önemli bir diğer konu, egzersizdir. Enjeksiyon sonrası iyileşmede kesinlikle önerilen ya da belirlenmiş bir rehabilitasyon süreci olmamakla birlikte, erken dönemde meydana gelebilecek ağrılar sonrasında eklem ve kas hareketliliğine başlanması tavsiye dilmektedir. 4-6 haftalık egzersiz programları, yapılan inceleme ve kontroller neticesinde hekimler tarafından önerilmektedir.

PRP Endikasyonları

Güncel bilimsel gelişmeler neticesinde, geçtiğimiz yıllarda hayvanlar kullanılarak yapılan deneylerden elde edilen bulgulara göre, PRP’nin insan üzerinde de uygulanabileceği saptanmıştır. Bu veriler neticesinde bazı kas ve eklem rahatsızlıklarında, özellikle spor müsabakalarında sakatlanan bireylerin sağaltımında PRP’nin etkin bir şekilde kullanılabileceğine dair görüşler vardır. Ancak pratikte elde edilen sonuçların azlığı sebebiyle, bu konuda tam bir görüş birliği bulunmamaktadır.^{3, 34, 36}

PRP endikasyonlarını kısa biçimde özetleyebiliriz: Kronik tendinopatiler ve entezitler içerisinde Lateral epikondilit Patellar tendinopati Aşil tendinopati Rotator manşon tendinopatisi Digital tendon patolojileri Plantar fasiit Akut/kronik ligament yaralanmaları içerisinde Medial kollateral ligament yaralanması Ön çapraz bağ tamiri Akut/kronik kas yırtıkları ve zorlanmaları Kıkırdak ve kemik hastalıkları içerisinde Osteoartrit³⁹ Osteokondritis dissekans Artroplasti operasyonları Meniskal patoloji Gecikmiş kırık iyileşmesi ve non-unionlar İntervertebral disk hastalığı Spinal füzyon.⁹

PRP’nin Uygulamalardaki Güvenilirliği

PRP otolog olması nedeniyle vücudun reaksiyon verme, alerji ve hastalık riskini taşımamaktadır. Elbette PRP elde edilme sürecinde sterilizasyon koşullarına dikkat edilmesi gerekmektedir. PRP’nin, içerisinde barındırdığı büyüme faktörleri nedeniyle kansere neden olup olmayacağı konusunda tartışmalar yapılmış olsa da, PRP’nin kanserle ilişkili olduğuna dair bir bulguya rastlanılmamış, ancak tartışmalar sürmekte ve uygulamanın güvenilirliği tartışılmaktadır.^{37, 38}

PRP Kontrendikasyonları

Bazı platelet bozuklukları, PRP’nin yüksek platelet içeriği nedeniyle hazırlanan PRP’nin uygunluğunu etkileyebilmektedir. PRP tedavisi Kritik trombositopeni, hipofibrinojenemi, hemodinamik dengesizlik, sepsis, antikoagülan tedavisi (dolgu uygulaması için), akut ve kronik infeksiyonlar, fasiyal kanseri veya kronik karaciğer patolojisi olanlarda kullanılmamalıdır.²

PRP ve Diş Hekimliği Uygulamaları

PRP’nin, diş hekimliğinde periodontal ve oral cerrahi işlemler için uygulanabilir olduğuna dair çalışmalar vardır.⁴⁰

Sonuç

PRP tedavisi, kişinin kendi kanından (otolog) elde edilen bir plazma olduğu için kullanımda herhangi bir alerjik problemle ya da reaksiyonlar karşılaşılmamaktadır. Steril bir şekilde elde edildiğinde, hastaya güvenli bir şekilde enjekte edilebilmekte, doku onarımı sağlanabilmektedir. PRP teknikleri, özellikle son 30 yılda gelişim göstermiş ve çalışmalar hayvanlar üzerinde devam etmiş, ardından insanlar üzerinde de başarılı sonuçlar elde edilmiştir. PRP kullanımı yaygınlaşmaktadır. PRP’nin elde edilme sürecinde kesin belirlenmiş bir yöntem bulunmamaktadır. Farklı çalışmalar, PRP santrifüjünde farklı optimum koşulları işaret etmektedir. Plateletten zengin plazmanın, özellikle kas ve iskelet sistemi dokularının iyileşmesinde, onarımında ve bakımında tetikleyici rol oynadığı çalışmalarda gösterilmiştir. PRP uygulaması sona erdiğinde de genellikle kontrendikasyon görülmemekle birlikte, sıklıkla karşılaşılabilen problem ağrıdır. Ağrı hissedildiği dönemde PRP uygulamasından bir müddet sonra aktivite yapılması hekimler tarafından önerilmektedir.

KAYNAKLAR/REFERENCES

1.                  Zeynep Altuntaş, A. Özlem Gündeşlioğlu, Bilsev İnce, Mehmet Dadacı, Nedim Savacı, Trombositten Zengin Plazma, Trombositten Fakir Plazma, Trombositten Zengin Fibrin Kavramları, Yara İyileşmesindeki Biyolojik Rolleri ve Plastik Cerrahide Kullanım Alanları, Türk Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Dergisi, Konya, 2014: 22/2

2.                  Yılmaz Turan, A. Hakan Erbil, Erol Koç, Plateletten Zengin Plazma ve Dermatoloji, Dermatoz 2011; 2(3): 355-360

3.                  Mei-Dan O, Laver L, Nyska M, Mann G, Platelet rich plasma a new biotechnology for treatment of sports injuries, J Craniofac Surg. 2005 Sep;16(5):749-56; discussion 757-9, PMID: 21678642

4.                  Machlus KR; Thon JN; Italiano JE (2014). "Interpreting the developmental dance of the megakaryocyte: A review of the cellular and molecular processes mediating platelet formation". British Journal of Haematology 165 (2): 227–36. doi:10.1111/bjh.12758.PMID 24499183

5.                  Davi G, Patrono C. Platelet activation and atherothrombosis. New England Journal of Medicine, 2007; 357: 2482-94, DOI: 10.1056/NEJMra071014

6.                  Buket Aydemir, Ebru Karadağ Sarı, Platelet Kaynaklı Büyüme Faktörünün Yapısı, Fonksiyonları ve Gelişim Üzerine Etkileri, Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg. Yıl: 2009 Cilt: 4 Sayı: 3 Sayfa: 209-214

7.                  Kathleen M. Lacci, MMSc, PA-C and Alan Dardik, MD, PhD, Platelet-Rich Plasma: Support for Its Use in Wound Healing, Yale J Biol Med. 2010 Mar; 83(1): 1–9.

8.                  Hatice Özlem Nisbet, Yara Sağaltımında Trombositten Zengin  Plazma ve Trombositten Fakir Plazma  Kullanımı, Samsun: Journal of Istanbul Veterinary Sciences 0/0

9.                  Bilge Yılmaz, Serdar Kesikburun, Plateletten Zengin Plazma Uygulamaları, Türk Fiz T›p Rehab Derg 2013;59:338-44, DOI: 10.4274/tftr.78700

10.              Eppley B.L.M.D., Woodell, J.E., Hıggıns, J.B.S.: Platelet quantification and growth  factor analysis from Platelet­Rich Plasma: Implications for wound healing, Plastic  and Reconstructive Surgery. 2004; 114(6): 1502­1508

11.              Wei L, Gao S, Xu M, Jiang W, Tian J, Lei G. (2012). A novel hypothesis: The application of platelet-rich plasma can promote the clinical healing of white-white meniscal tears. Hunan: Med Sci Monit, 2012; 18(8): HY47-50

12.              S. Guo, L.A. DiPietro, Factors Affecting Wound Healing, J Dent Res. 2010 Mar; 89(3): 219–229.

doi:  10.1177/0022034509359125

13.              Ferrari M, Zia S, Valbonesi M et al. A new technique for hemodilution, preparation of autologous platelet-rich plasma and intraoperative blood salvage in cardiac surgery. Int J Artif Organs 1987; 10: 47-50.

14.              Carlson NE, Roach RB, Jr. Platelet-rich plasma: clinical applications in dentistry. J Am Dent Assoc 2002; 133: 1383-6.

15.              Babbush CA, Kevy SV, Jacobson MS. An in vitro and in vivo evalu- 360 Dermatoz 2011 ; 2(3) : 355-360. Derleme ation of autologous platelet concentrate in oral reconstruction. Implant Dent 2003; 12: 24-34.

16.              Weibrich, G., Kleis, W.K.G., Hafner, G., Hitzler, W.E., Wagner, W.:  Comparison of platelet, leukocyte, and growth factor levels in point­of­care Platelet­Enriched  Plasma, prepared using a modified curasan kit, with preparations received from a  local blood bank. Clin. Oral İmpl. Res. 2003; 14: 357­362.

17.              Lecovic, V., Camargo, P.M., Weinlaender, M., Vasilic, N., Alecsic, Z., Kenney, E.B.: J. Clin Periodonto. 2003; 30: 746­751.

18.              Augustus D. Mazzocca, MS, MD, Mary Beth R. McCarthy, BS, David M. Chowaniec, BS, Mark P. Cote, DPT, Anthony A. Romeo, MD, James P. Bradley, MD, Robert A. Arciero, MD, and Knut Beitzel, MD, Platelet-Rich Plasma Differs According to Preparation Method and Human Variability, J Bone Joint Surg Am. 2012;94:308-16 d http://dx.doi.org/10.2106/JBJS.K.00430

19.                  Dhurat R, Sukesh M S. Principles and methods of preparation of platelet-rich plasma: A review and author's perspective. J Cutan Aesthet Surg 2014;7:189-97

20.                  Welsh WJ. Autologous platelet gel: Clinical function and usage in plastic surgery. Cosmetic Derm 2000;11:13-9.

21.                  Sweeny J, Grossman BJ. Blood collection, storage and component preparation methods. In: Brecher M, editor. Technical Manual. 14th ed. Bethesda MD: American Association of Blood Banks (AABB) 2002;955-8.

22.                  Scherer SS, Tobalem M, Vigato E, Heit Y, Modarressi A, Hinz B, et al. Non-activated versus thrombin-activated platelets on wound healing and fibroblast-to-myofibroblast differentiation in vivo and in vitro. Plast Reconstr Surg 2012;129:46e-54e

23.                  Kevy SV, Jacobson MS. Comparison of methods for point of care preparation of autologous platelet gel. J Extra Corpor Technol 2004;36:28-35

24.                  Marlovits S, Mousavi M, Gabler C, Erdös J, Vécsei V, et al. A newsimplified technique for producing platelet-rich plasma: A short technical note. Eur Spine J 13:102-06.

25.                  Waters JH, Roberts KC. Database review of possible factors infuencing point-of-care platelet gel manufacture. J Extra Corpor Technol 2004;36:250-4.

26.                  Lozada JL, Caplanis N, Proussaefs P, Willardsen J, Kammeyer G. Platelet-rich plasma application in sinus graft surgery: Part I--background and processing techniques. J Oral Implantol 2001;27:38-42.

27.                  Amable PR, Carias RB, Teixeira MV, da Cruz Pacheco I, Corrêa do Amaral RJ, Granjeiro JM, et al. Platelet-rich plasma preparation for regenerative medicine: Optimization and quantification of cytokines and growth factors. Stem Cell Res Ther 2013;4:67.

28.                  Perez AG, Lana JF, Rodrigues AA, Luzo AC, Belangero WD, Santana MH. Relevant aspects of centrifugation step in the preparation of platelet-rich plasma. ISRN Hematol 2014;2014:176060.

29.                  Kahn RA, Cossette I, Friedman LI. Optimum centrifugation conditions for the preparation of platelet and plasma products. Transfusion 1976;16:162-5.

30.                  Slichter SJ, Harker LA. Preparation and storage of platelet concentrates. I. Factors influencing the harvest of viable platelets from whole blood. Br J Haematol 1976;34:395-402.

31.                  Bausset O, Giraudo L, Veran J, Magalon J, Coudreuse JM, Magalon G, et al. Formulation and storage of platelet-rich plasma homemade product. Biores Open Access 2012;1:115-23

32.                  Mazzocca AD, McCarthy MB, Chowaniec DM, Cote MP, Romeo AA, Bradley JP, et al. Platelet-rich plasma differs according to preparation method and human variability. J Bone Joint Surg Am 2012;94:308-16.

33.                  Kececi Y, Ozsu S, Bilgir O. A cost-effective method for obtaining standard platelet-rich plasma. WOUNDS 2014;26:232-8

34.                  Nguyen RT, Borg-Stein J, McInnis K. A Applications of platelet-rich plasma in musculoskeletal and sports medicine: an evidence-based approach. PM R 2011;3:226-50

35.                  Liu Y, Kalén A, Risto O, Wahlström O. Fibroblast proliferation due to exposure to a platelet concentrate in vitro is pH dependent. Wound Repair Regen 2002;10:336-40

36.                  Mishra A, Harmon K, Woodall J, Vieira A, Sports Medicine applications of platelet rich plasma, Curr Pharm Biotechnol. 2012 Jun;13(7):1185-95.

37.                  Foster TE, Puskas BL, Mandelbaum BR, Gerhardt MB, Rodeo SA. Platelet-rich plasma: from basic science to clinical applications. Am J Sports Med 2009;37:2259-72

38.                  Thomas Colletti, Platelet-Rich Plasma: Effective Treatment for Sports Injuries?, J Musculoskel Med. 2011;28:185-189

39.                  Isabel Andia, Nicola Maffulli, Platelet-rich Plasma for managing pain and inflammation in osteoarthritis, Nature Reviews Rheumatology 9, 721-730 (2013) doi:10.1038/nrrheum.2013.141

40.                  Arzu Alkan, Esengün Esen, Diş Hekimliğinde Trombositten Zengin Plazma, GÜ Diş Hek Fak Dergisi 23(2): 137-142, 2006